រាជធានីចតុមុខ​មង្គលទី ១

រាជធានីចតុមុខមង្គលទី ១

បានផ្សាយនៅ 10 ខែតុលា 2012 ដោយ តា ម៉ាប់

នៅគ.ស.១៤៣១ ព្រះបាទបរមរាជាចៅពញាយ៉ាត ទ្រង់បានលើករាជធានីទៅតាំងនៅ ទួលបាសាន ក្នុង ខេត្តស្រីសឈរ ^(១) វិញ តែគង់នៅទីនោះបានតែ ១ឆ្នាំ (ក្បួនខ្លះថាដល់ ៩ឆ្នាំ) ដោយមានទឹកជំនន់ធំខុសធម្មតា ព្រះអង្គក៏បញ្ជាអោយលើករាជធានីពី ទួលបាសាន ទៅតាំងនៅ ក្រុងភ្នំពេញ វិញនៅលើត្រើយខាងលិចនៃ ទន្លេច្រាបឈាម ។ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យ សម្ដេចចៅពញាកែ និងឧកញ៉ាហោរាធិបតីខៀវ ព្រមដោយមន្ត្រីឯទៀតខ្លះផង ឲ្យទៅពិនិត្យមើលទីដីដែលស្ថិតនៅជិតៗ ភ្នំដូនពេញ ។

លុះទៅធ្វើការពិនិត្យក្បួនតម្រាសព្វគ្រប់ហើយ មន្ត្រីទាំងនោះក៏ថ្វាយដំណឹងទៅព្រះរាជាវិញថា តំបន់ដែលស្ថិតនៅទិសអាគ្នេយ៍នៃ ភ្នំដូនពេញ មានជ័យភូមិល្អល្មមស្ថាបនារាជធានីបាន ។ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យអស់ចៅហ្វាយស្រុកកែនរាស្ត្រមកជួយកសាង ព្រះរាជនិវេសន៍ លើកដីធ្វើកំពែងសង់ប្រាសាទ និងដំណាក់តូចធំក្នុងរយៈពេលដ៏ខ្លីបំផុត ។ លុះកិច្ចការបានបំពេញចប់សព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គក៏បានយាងមកគង់នៅ រាជវាំងភ្នំដូនពេញ តាមផ្លូវទឹកដោយមាននាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីដង្ហែមកផង ។

លុះយាងមកដល់ហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញាតេជោ (អំពីគោរមងារ តេជោ) ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសំរោងទង ឲ្យកែនរាស្ត្រលើកដីចាក់បំពេញតំបន់នៅជុំវិញ វត្តភ្នំ និងក្នុងរាជវាំង ។ ដូច្នេះតំបន់នោះក៏បានរាបស្មើល្អរហូតដល់មាត់ទន្លេ ដែលអ្នកផងនិយមហៅ កំពង់រាប ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ។

ឯទីដែល ចៅពញាតេជោ ឲ្យរាស្ត្រជីកយកអាចម៍ដីនោះក៏ក្លាយទៅជាបឹងមួយធំជ្រៅទូលាយទើបបានគេឲ្យឈ្មោះហៅ បឹងតេជោ តរៀងមក គឺទីដីត្រង់ផ្សារថ្មីសព្វថ្ងៃ ។ តមកទៀតព្រះរាជាទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាវង្សាអនុជិតផ្លុង ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាទី ឲ្យជីកព្រែកបង្ហូរទឹកទន្លេចូលទៅក្នុងបារាយណ៍មួយនៅក្នុងរាជធានីសម្រាប់យកទឹកប្រើប្រាស់ដល់ប្រជារាស្ត្រទាំងអស់គ្នា ព្រែកនោះគេហៅថា ព្រែកឧកញ៉ាផ្លុង ។ បើតាមស្រាវជ្រាវទៅឃើញថា ពីដើមព្រែកនេះស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយសួនច្បារនៅមុខស្ថានីយកណ្ដាលនៃអយស្ម័យយាន គឺស្របនឹង វិថីឧកញ៉ាផ្លុង សព្វថ្ងៃនេះឯង ។

ដើម្បីជាកិច្ចការពារ ព្រះរាជាទ្រង់បញ្ជាឲ្យជីកគូ និងលើកដីកំពែងតាំងជាសើនជាបន្ទាយព័ទ្ធជុំវិញរាជធានី ។ ដូច្នេះនៅទិសខាងត្បូង គឺព្រែកតាកែវ ខាងលិចព្រែកអូគរ ខាងជើងព្រែកពោងពាយ ឬព្រែកចិនដំដែក ព្រោះនៅកន្លែងនោះមានជនជាតិចិនរកស៊ីរបរដំដែក ។ ក្រៅពីមុខងារការពារក្រុង ព្រែកទាំងនោះនៅមានមុខងារសំខាន់ម្យ៉ាងទៀត គឺយកទឹកសម្រាប់ឲ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែនៅទិសខាងលិច ។ ពួកនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី និងពួកប្រជារាស្ត្របានសង់គេហដ្ឋានរៀងៗ ខ្លួនក្នុងបរិវេណនៃរាជធានី ។ លុះសម្រេចការកសាងហើយ ព្រះរាជាទ្រង់តាំងប្រទាននាមព្រះនគរថា ក្រុងចតុមុខមង្គល សកលកម្ពុជាធិបតី សិរីធរ បវរ ឥន្ទបត្តបុរី រដ្ឋរាជ សីមាមហានគរ ។

ចំណែកឯ ទន្លេច្រាបឈាម ក៏ត្រូវបានប្រសិទ្ធិនាមថ្មីថា ទន្លេចតុមុខ វិញដែរ ។ ក្រោយបន្តិចមកព្រះរាជបុត្រច្បងព្រះនាម នរាយណ៍រាជា ទ្រង់បានតែងតាំងជា ឧបរាជ ហើយយាងទៅគង់ក្នុងព្រះដំណាក់នៅ ជ្រោយរលួស ^(២) ។ ឯព្រះរាជបុត្រទីពីរព្រះនាម ស្រីរាជា (គួរជា សិរីរាជា) យាងទៅគង់នៅខាងលិចត្រង់ដីទួលមួយកន្លែងដែលតមកគេហៅថា ទួលព្រះស្រី (ម្ដុំវត្តព្រះពុទ្ធមានបុណ្យសព្វថ្ងៃ) ។

នៅគ្រានោះព្រះវិហារកសាងឡើងដោយ ដូនពេញ ក៏បានទ្រុឌទ្រោមខ្លះទៅតាមកាលវេលា។ ព្រះបាទបរមរាជាចៅពញាយ៉ាត ទ្រង់បានកសាងវិហារនោះជាថ្មីឡើងវិញដោយពង្រីក និងពូនភ្នំដើម្បីឲ្យកាន់តែខ្ពស់ជាងមុន ហើយទ្រង់ចាត់ឲ្យក្រាលថ្មនៅកំពូលខាងលើ និងកសាងចេតិយមួយយ៉ាងធំពីខាងក្រោយព្រះវិហារ ។ រួចព្រះអង្គទ្រង់បញ្ជាអោយទៅយកព្រះពុទ្ធបដិមាលង្ហិនដែលសេសសល់នៅ នគរវត្ត ព្រមទាំងរូបសិង្ហតោមកតម្កល់ និងតាំងនៅលើភ្នំនោះ ។ ពិធីត្រូវធ្វើអស់រយៈពេល បីថ្ងៃ គេយកព្រះពុទ្ធបដិមាដែល ដូនពេញ បានរកឃើញពីក្នុងដើមគគីរពីមុននោះទៅតម្កល់ក្នុងជាន់ខាងលើនៃចេតិយធំ ឯព្រះពុទ្ធបដិមាដែលយកពី នគរវត្ត ត្រូវបានតំកល់នៅក្នុងជាន់ក្រោម ។ វត្តភ្នំដូនពេញ ត្រូវប្រសិទ្ធិនាមថ្មីថា វត្តព្រះចេតិយបព៌ត វិញ ។

ក្រៅពីនេះព្រះរាជាទ្រង់បានចាត់អោយកសាងវត្តអារាមនៅច្រើនកន្លែងក្នុងរាជធានី វត្តពីរនៅខាងកើតវត្តភ្នំ គឺ វត្តធម្មលង្កា ^(៣) និង វត្តកោះ ។ វត្តមួយនៅខាងត្បូងអូរចិនដំដែក គឺ វត្តព្រះពុទ្ធយោសា (សព្វថ្ងៃហៅ វត្តព្រះពុទ្ធយោសារាម ឬ វត្តចិនដំដែក នៅជាប់និង វត្តពិភទ្ទរង្សី មានវិថីឧកញ៉ាអ៊ុំ ខណ្ឌកណ្ដាល)។ នៅខាងមុខព្រះវិហារវត្តនេះ សព្វថ្ងៃគេឃើញមានរូបទ្វារបាលពីរនាក់ជារូបចិន ដែលគេអាចមើលស្គាល់យ៉ាងងាយដោយសារលក្ខណៈមុខមាត់សំលៀកបំពាក់ និងគ្រឿងអាវុធ ។

វត្តមួយនៅត្រង់មាត់ទន្លេក្បែរពាម ព្រែកឧកញ៉ាផ្លុង គឺ វត្តពាមផ្លុង វត្តមួយនៅត្រង់ចេតិយធំ វត្តឧណ្ណាលោម ។ គួរគប្បីជ្រាបម្យ៉ាងទៀតថា វត្តឧណ្ណាលោម នៅរក្សាឈ្មោះដដែល តាំងពីពេលកសាងរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ហើយឈ្មោះនេះត្រូវបានប្រសិទ្ធឡើងដោយយកតាមឈ្មោះចេតិយដែលគេបញ្ចុះ ព្រះឧណ្ណាលោម គឺ រោមប្រជុំចិញ្ចើមនៃ ព្រះអស្សជិតត្ថេរ ។ នៅខាងមុខវត្តនេះ គឺនៅជិតមាត់ទន្លេ ព្រះរាជាទ្រង់ឲ្យសាងអ្នកតាចាំស្រុកមួយឈ្មោះ អ្នកតាប្រាជ្ញ ។

វត្តមួយទៀតហៅ វត្តខ្ពបតាយ៉ង ។ គួរគប្បីកត់សំគាល់ថាវត្តចុងក្រោយនេះ សព្វថ្ងៃស្ថិតនៅត្រង់ វត្តបទុមវតី ។ បើតាមអក្សរចារឹកតម្កល់នៅទីនោះ ព្រះបាទបរមរាជាចៅពញាយ៉ាត បានសាងវត្តនេះនៅគ.ស.១៤៤២ លើទីមួយមានទំហំ ២០២ម. គុណ ២៦០ម. ។វត្តនេះគេហៅថា វត្តខ្ពបតាយ៉ង ព្រោះនៅខាងត្បូងមានខ្ពប ^(៤) របស់ តាយ៉ង។

ដកស្រង់ ៖ សៀវភៅប្រវត្តិវិទ្យាថ្នាក់ទី ???

*****

(១) គួរជាការចាប់អារម្មណ៍ ស្រុកស្រីសឈរ នេះបច្ចុប្បន្នមានឈ្មោះថា ស្រុកស្រីសន្ធរ ស្ថិតនៅក្នុង ខែត្រកំពង់ចាម ។ ម៉្យាងទៀត បើតាមការសិក្សាកន្លងមករបស់ខ្ញុំ ពាក្យ ស្រីសឈរ នេះ គឺកើតឡើងមានក្រោយរាជ្យ ព្រះបាទពញាយ៉ាត នោះទេ គឺក្នុងរាជ្យចៅទ្រង់ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ដែលយាងទៅក្រសាលនៅទីទួលបាសាន ហើយឃើញនារីម្នាក់ឈ្មោះនាង ស ឈរនៅក្នុងព្រះវិហារ ដែលក្រោយមកទ្រង់លើកជាស្នំឯក ។ ដូច្នេះហើយ មុននឹងមានកំណើតពាក្យ ស្រីសឈរ នេះ តំបន់ស្រីសន្ធរសព្វថ្ងៃនេះ ប្រហែលជាមានឈ្មោះត្រឹមថា ទួលបាសាន តែប៉ុណ្ណោះ ។

(២) បើមើលតាមផែនទី គឺទីតាំងត្រង់ព្រះអង្គដងកើសព្វថ្ងៃ ។

(៣) វត្តធម្មលង្កា នេះមិនមែន វត្តលង្កា សព្វថ្ងៃនោះទេ ។ បើមើលតាមផែនទី វត្តធម្មលង្កា នេះ គឺជាទីតាំងនៃក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា (CDC) ដែលនៅសេសសល់ចេតិយបុរាណបាក់បែកមួយជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ ។

(៤) ខ្ពប ៖ កន្លែងថ្នក់ទឹកកើតដោយដីដុះថ្មីឱបច្រាំងចាស់ ។ នេះបើតាមវចនានុក្រមសម្ដេច ជួន ណាត ។